معرفی فرش دستباف تبریز و ویژگی های آن

فرش دستباف تبریز را می توان از جذاب ترین و معروف ترین قالی های دست بافت ایران معرفی کرد که در سرتاسر جهان با محبوبیت بسیار بالایی همراه است. کمتر کسی می باشد در حوزه بافت فرش فعالیت کند و نام شهر تبریز را نشنیده باشد. مشخصه اصلی فرش های تبریز را می توان وجود تنوع رنگی بسیار بالا معرفی کرد که باعث شده فرش های این منطقه از ایران، در جمله فرش های پرفروش و گران قیمت قرار بگیرد که علاوه بر کیفیت، زیبایی فوق العاده نیز دارند.

 شهر تبریز و فرهنگ آن

تبریز نگینی در شمال غربی ایران، چهارمین شهر بزرگ کشور و پایتخت استان آذربایجان شرقی است که در مجاورت دو رودخانه آجی چای (تلخه رود) و قورو قرار گرفته است. تبریز در حال حاضر نزدیک به سه میلیون سکنه دارد که از راه صنایع خودرو، ماشین آلات، نفت و پتروشیمی امرار معاش می‌کنند، با این توصیف تبریز نقش مهمی در اقتصاد ایران دارد. به علاوه تبریز صنعتگران، نقاشان، موسیقیدانان و نویسندگان زبردستی دارد که آن را به یکی از قطب‌های فرهنگی ایران تبدیل کرده است، هنرمندان تبریزی بنیانگذار جنبشی ملی در عرصه هنر به نام سبک تبریز هستند. هرچند تبریز زلزله‌های ویرانگری را در طول تاریخ به خود دیده است، بااین حال هنرمندان تبریزی از پا ننشسته‌اند و همچنان جایگاه قابل توجهی در فرش دستباف زیبا و فاخر ایرانی دارند.

طرح و نقشه فرش تبریز

فرش تبریز در طرح‌های مختلفی بافته می‌شود که متداول‌ترین آنها زمینه مرجانی و طرح ماهی است. فرش تبریز به دلیل محبوبیت و خواستاران زیادی که دارد، در شکل‌ها، اندازه‌ها و کیفیت‌های مختلف بافته می‌شود. البته فرش مرغوب تبریز قیمت بالایی دارد. هرچه تعداد گره‌ها در یک اینچ مربع (850 ـ 600) بالاتر باشد، فرش مرغوب‌تر است.

فرش تبریز معمولاً چله‌کشی پشمی دارد و با خامه نرم و ظریف پشمی بافته می‌شود. در بافت بعضی فرش‌ها مقدار کمی ابریشم نیز به کار برده می‌شود و برخی معتقدند که استفاده از ابریشم دلیل گران بودن فرش تبریز است. اما این نظر درست نیست، و معیار ارزش‌گذاری فرش تبریز تعداد گره‌ها در هر اینچ مربع است.

طرح ماهی یکی از نقشه‌های رایج فرش تبریز است که چون نخستین بار در شهر هرات افغانستان فعلی بافته شد، طرح هراتی نیز گفته می‌شود. این موتیف یکی از پرکاربرترین الگوها در فرش‌های دستباف ایرانی است. نقشه ماهی از تکرار طرح گل‌هایی به دست می‌آید که دور آنها را برگ‌هایی نوک تیز گرفته است. به نظر بعضی این طرح شبیه به ماهی‌هایی است که در یک دریاچه شنا می‌کنند. ایده اصلی این طرح بسیار ساده است و در عین حال تکرار طرح دست قالیباف را باز می‌گذارد تا خلاقیت خود را نشان دهد و مجبور نباشد که همیشه یک قالی را ببافد.

به این ترتیب فرش تبریز در طرح‌ها و الگوهای متفاوتی بافته می‌شود. قالیبافان طرح‌های ترنجی  مختلف، تصویر اشیاء گوناگون و نقوش گیاهان و حیوانات را در کمال زیبایی و حتی به صورت سه بعدی روی تار و پود قالی تبریز به تصویر می‌کشند. این طرح‌ها علاوه بر تبریز، در همدان، بیجار و شهرهای مختلف دیگر نیز بافته می‌شود.

ازآنجایی که تقریباً هر ناحیه سبک خاص خود را در فرشبافی پیاده می‌کند، بنابراین کیفیت، قیمت و طرح فرش‌ها متغیر است. بنابراین اگر قصد خرید فرش دارید، حتماً فرش را از یک فروشنده معتبر خریداری کنید تا از شناسنامه فرش آگاهی کامل داشته باشید. پالت رنگ از رنگ‌های بسیار پررنگ و پرده‌های رنگی متضاد تا رنگ‌های ملایم و حتی رنگ‌های پاستلی متغیر است. احتمالاً عناصر نقشه یکی از ویژگی‌های شاخص فرش تبریز است، فرش تبریز نقوش گیاهی دارد که داخل حریم مشخصی جای گرفته است و طرح اسلیمی یا خطوط مواج بسیار به ندرت در زمینه آن به کار برده می‌شود.

 ابعاد فرش دستباف تبریز

فرش تبریز از کوچکترین تا بزرگترین اندازه بافته می شود. معمولاً فرش های تصویری تبریز دارای قطعه کوچک یا متوسط هستند و قالی ها ابریشمی هم غالباً در اندازه ها بزرگ میباشند.

طرح های رایج فرش تبریز:

فرش تبریز,تاریخچه فرش تبریز,فرش ابریشم تبریز

طرح و نقشه فرش تبریز بیشتر از سلیقه خریداران تبعیت می کند
امروزه در تبریز همه نوع طرح را می توان پیدا کرد که البته بررسی همه آنها امکان پذیر نیست و به زمان زیادی احتیاج دارد هر چند با گسترش طرح ها و نقش ها در نقاط مختلف کشور، دیگر نمی توان به طور یقین طرحی و یا نگاره و موتیفی را متعلق به نقطه ای خاص دانست و به همین ترتیب نمی توان فرش منطقه ای را با دیدن طرحی و یا نگاره ای تشخیص داد. به طور مثال در تبریز نمونه فرشهایی بافته می شود که جدا از بافت و رنگبندی، دارای طرحی از منطقه کرمان است که در تبریز به طرح کرمان قلم مشهور است.

رنگرزی فرش تبریز

 رنگرزی، دومین مرحله تولید فرش تبریز پس از پشم چینی و تبدیل آن به نخ بشمار می رود

تبریز اولین مرکز قالیبافی ایران است که مواد رنگی کشورهای مغرب زمین در آن کاملاً رسوخ یافته است و رنگهای جدید جانشین رنگهای قدیمی شده است. با بررسی گذشته پر فراز و نشیب صنعت فرشبافی می توان دریافت که تبریز همواره قطب مهم تولید فرش بوده و متعاقب آن در صنعت رنگرزی نیز از سابقه طولانی برخوردار است و در طی گذشت زمان در زمینه تکنولوژی و تکنیک رنگرزی به پیشرفت و تکامل رسیده است.

در زمان اوج هنر و صنعت فرش بافی، یعنی در دوران پادشاهی صفویه در تبریز مراکز مهم فرشبافی دایر گردید و در کنار آن کارگاههای رنگرزی که غالباً رنگرزی گیاهی را انجام می دادند تأسیس و گسترش یافت. با گسترش روابط ایران و کشورهای دیگر از جمله اروپائیان صنعت رنگرزی نیز دست خوش تحولات و پیشرفتهای روز افزونی شد و تاکنون نیز ادامه داشته است.

 

انواع فرش های دستباف از نظر ابعاد و اندازه در ایران

قدمت هنر فرشبافی در ایران به بیش از 2500 سال قبل برمی‌گردد. فرش و قالی دستبافت ایرانی در ابتدا کالایی ضروری بود که برای پوشاندن کف چادرهای عشایر بافته می‌شد و از آنها در برابر سرما و رطوبت محافظت می‌کرد. هنر قالیبافی از دل جنگ‌ها و هجوم‌های بی‌وقفه جان سالم به در برد و به مرور نسل در پی نسل پیشرفت کرد و مهارت و تکنیک قالیبافان ارتقاء یافت تا در نهایت به هنر و پیشه‌ای بین‌المللی تبدیل شد که طرح‌ها و الگوهای گوناگون آن هر سلیقه‌ای را راضی می‌کرد. فرش دستباف ایرانی از دیرباز همواره از متنوع‌ترین پوشش‌ها برای زینت بخشی به فضای داخلی خانه ها بوده است.

سایز و شکل فرش دستباف ایرانی

اندازه و شکل به یک گروه طبقه‌بندی تعلق دارد، چون ارتباط یک به یکی بین اندازه و شکل وجود دارد. فرش و قالی دو واژه‌ای هستند که به تناوب به جای هم به کار برده می‌شوند و حتی متخصصین نیز آنها را اشتباه به کار می‌برند، بنابراین لازم است که تعریف دقیقی از فرش و قالی ادامه دهیم. فرش معمولاً به پوششی ماشینی اشاره دارد که کل کف را می‌پوشاند. اما قالی معمولاً برای بافت‌های دستی یا ماشینی به کار برده می‌شود که فقط بخشی از کف را می‌پوشاند. البته ما نیز در این مقاله قالی و فرش را به جای هم کار برده‌ایم و شما می توانید برای خرید فرش دستباف، موارد زیر را در نظر بگیرید.

ابعاد قالی

به فرش های دستباف در ابعاد 2*3 ، 2.5*3.5، 3*4 و 6*4 متر قالی گفته می شود. قالی ها به چهار دسته تقسیم می شوند: 1- قالی های کوچک که در اندازه های 2*3 و 2.3*3.5 متر هستند. 2- قالی های متوسط که در اندازه های 3*4 و 2.8*2.8 متر هستند. 3- قالی های بزرگ که در اندازه 3.5*4.5 و 3.7*4.8 هستند. 4- قالی های بسیار بزرگ که ابعاد آن ها 4*5 و 4*6 متر و بالاتر هستند.

ابعاد قالیچه

به فرش های دستبافی که اندازه مساحت آن ها کمتر از 4 متر مربع باشد قالیچه می گویند. قالیچه ها از نظر ابعاد دو نوع هستند: 1- به قالیچه هایی با ابعاد 2.20*1.40 سجاده ای و یا دو ذرعی گفته می شود. 2- قالیچه هایی با اندازه ی 2.5*1.5 ای را که ریز بافت باشند، پرده ای می گویند.

ابعاد کلگی

فرش های دستبافی که از کم عرض تر از قالی هستند و از درازا از 4 متر کمتر باشند و در ابعاد 1.5*3، 1.7*3 و 3.7*2 بافته می شوند کلگی می گویند.

ابعاد کناره

کناره ها برای فرش کردن راهروها و راه پله ها استفاده می شوند. عرض آن 1.70 تا 0.5 متر و طول آن از 3 تا 10 متر متفاوت است. در برخی موارد استثنائی کناره ها را تا 15 متر و یا حتی بیشتر نیز می بافند.

 ذرع و نیم چقدر است؟

هرگاه ابعاد فرش دستبافمان 1.5*1.04 و 1.10*1.60 متر باشد به آن ذرع و نیم می گویند.

ابعاد ذرع و چارک

هرگاه ابعاد فرشمان 1.30*0.80 متر باشد به آن ذرع و چارک می گویند.

ابعاد پادری

پادری ها نوعی قالیچه محسوب می شوند اما از آنجایی که خود انواع متفاوتی دارند یک دسته مستقل محسوب می شوند. معمولا به اندازه پاگرد بافته شده اند.

ابعاد پشتی

عرض پشتی ها 50 تا 80 سانتی متر و طول آن ها از 80 تا 120 سانی متر است. اندازه متداول ترین پشتی ها 60*90 و یا 60*120 سانتی متر است. در گرگان و بجنورد نوعی از این پشتی ها وجود دارد که پشت آن ها گلیم بافته اند و مانند یک کیسه در دار شده است. به این پشتی ها قارچین می گویند.

انواع فرش دستباف از نظر ساختار

 

فرش مدرن و کلاسیک نیز یکی دیگر از دسته بندی هایی می باشد که برای فرش های دستباف استفاده می شود، که البته لازم است به این موضوع اشاره کنیم که این تقسیم بندی برای فرش های ماشینی نیز صادق می باشد.

فرش دستباف کلاسیک

فرش کلاسیک به فرشی گفته می شود که مطابق با اصول و قواعد معمول قدیم بافته شده باشد و طرح ها و نگاره های آن سنتی و قدیم می باشد.

رنگ ها استفاده شده در این فرش ها اصولاً ملایم و آرامش بخش می باشند. از لحاظ تنوع در رنگ بندی طرح بسیار گسترده می باشد.

فرش دستباف مدرن

درست است که هنوزم به طور کلی بیشترین تولیدات فرش از نوع سنتی می باشد ولی خواست و درخواست مردم باعث گسترش تولیداتی شده است که با گذشته متفاوت است.

در فرش دستباف مدرن جنس کار عوض نشده است و چیزی که تغییر کرده است نوع طراحی، بافت، شکل ظاهری، رنگها و کمی هم مواد اولیه استفاده شده می باشد که مهمترین آن استفاده از نقوش ریز و مینیمال می باشد که دارای اشکال هندسی ساده و حجیم می باشد که این اشکال با فاصله زیاد از هم دیگر قرار گرفته است.

نتیجه گیری

فرش‌ها انواع و اقسام مخصوص خود را دارند که با توجه به کاربردی که برای ما دارند یا مدنظرمان است باید آن‌ها را بشناسیم. با شناخت هرچه بهتر جنس و انواع فرش‌ها  می‌توانیم به بهترین انتخاب برسیم.